Волейболын үүсэл хөгжил
1895 онд АНУ-н Массачусэж мужын Холог
хотын биеийн тамирын коллежын багш Виллъям Дж Морган гэдэг хүн үүсгэжээ. Морган
тухайн үедээ хэрэглэл материал төсөв хөрөнгө бага зарлагадсан энгийн тоглоом
бий болгох тухай бодсон. Морган 1895 онд газрын теннисний торыг 197 см өндөрт
татан дээгүүр нь сагсан бөмбөгөөөр нөхдийнхөө хамт тоглоом эхэлсэн гэдэг.Гэвч
сагсан бөмбөг нь хэтэрхий хүнд гарыг өвтгөж байсан болохоор бөмбөгний резинэн
дотроор тоглох санаа сэтгэн тэр нь бас хэт хөнгөгдөж ойдог байсан тул хуучирч
элэлгдсэн хөл бөмбөгийг ашиглаж байсан байна. Уг бөмбөг нь одоогийн волейболын
жинтэй ойролцоо байсан байна. Өөөр нэгэн жишээ сурвалжид Америкийн орон нутгийн
гал сөнөөгчид 2 шонгийн хооронд хэц татаж дээгүүр нь резинэн бөмбөгөөр тоглож
эхэлсэн. В.Морган хэдэн ч хүн тоглож болдог энэ тоглоомоо Минтонет гэж
нэрлэжээ. 1896 онд АНУ-д Спрингфилд хотноо Загалмайтан залуучуудын холбооны
бага хурлын үеэр олон түмэнд анх удаа тоглож үзүүлж тоглоомын гол санаа нь
бөмбөгийг гараар цохин тор давуулах баййв. Энэ үеэс Альфред Холстейд санал
болгосноор волейбошл буюу нисдэг бөмбөг гэж нэрлэх болжээ. АНУ-д 1897 онд 10-н
зүйлээс бүрдэх анхны дүрэм боловсруулагджээ. Үүнд: 1. Талбайн тэмдэглэгээ 2.
Тоглолтонд хамрагдах зүйл 3. Талбайн хэмжээ 7,6-15,1м 4. Торны өргөн урт нь
0,61-8,2м өндөр нь 198см Бөмбөг нь шир ба резинээр хийнэ. 5. Бөмбөгний тойрог
нь 63,5-68,5см. Хүнд нь 340гр байна. 6. Давуулалттай тоглогч нь нэг хөлөөрөө
гишгэн гараа сарвайлган алгадаж гүйцэтгэнэ. Хэрвээ давуулалтыг алдвал дахин
гүйцэтгэнэ. 7. Оноог өөрийн давуулалтын үед авна. 8. Тоглолтын үед бөмбөг
торонд хүрвэл алдаанд тооцно. 9. Бөмбөг шугаман дээр тусвал алдаанд тооцно. 10.
Тоглогчдын тоог хязгарлахгүй байна гэх мэт заасан байна.
MOНГОЛД АНХ ВОЛЕЙБОЛЫН СПОРТ ҮҮСЧ ХӨГЖСӨН
ТҮҮХЭЭС Анх Монгол оронд ардын хувьсгал ялсны дараахан буюу 1922 оноос хуучнаар
Зөвлөлт Холбоот Улсаас ирж ажиллаж байсан нөхдүүд бөмбөгөөр тоглож нааддаг
байсан нь залуу үеийхний сонирхлыг татаж бөмбөгтэй харьцах анхны мэдэгдхүүнийг
бий болгосон. Дараахан ЗХУ-н Эрхүү хотноо суралцаж байсан Монгол оюутнууд уг
тоглоомыг сонирхон өөрийн орны залуучуудын дунд дэлгэрүүлэхийг эрмэлзэн үзэж
хуучнаар Монголын Хувьсгалт Залуучуудын Эвлэлийн Төв хороонд хүсэлт тавин захиа
бичиж хоёр бөмбөг нэг торыг илгээж тоглох арга барилыг тайлбарлан ирүүлсэн
байна. залуучуудын эвлэл эдгээр зүйлсийг хүлээн авч цэргийн залууучуудын
байгууллагат албан ёсоор хүлээлгэн өгч залуучуудын дунд хөгжүүлэхийг үүрэг
даалгавар болгожээ. Волейболлын спорт Монголд идэвхтэй хөгжсөн нь 1930-аад
оноос Залуучуудын байгууллагын эрэгтэйчүүдийг нь 1, 2, 3-р шигшээ баг болгож,
анхны тэмцээнүүд явагдаж эхэлсэн ба 1931-07 сараас биеийн тамирыг сайжруулах
бүлгэмийн дэргэд эмэгтэйчүүд нь юугаараа дутахав гээд эмэгтэйчүүдийн шигшээ
багийг байгуулсан. 1940-09 сард зохион байгуулагдсан улсын чанартай тэмцээнд
хот хөдөөгийн 20-иод баг оролцсон олныг хамарсан анхны тэмцээн болсон. Манай
Волейболчид ОУ-н чанартай тэмцээнд 1951 оноос оролцож эхэлсэн ба 1956 онд
биеийн тамирын хорооны дэргэд анхны албан ёсны орон тооны улсын шигшээ багыг
байгуулсан нь волейболын спортод чухал түлхэлт болсон. 1957онд Москва хотноо
хуралдсан ОУ-Н 6-р их хурлаар Монгол улс дэлхий волейболын өнөр бүлд нэгдэн
орсон түүхтэй. Тор :нь дунд шугамын дээгүүр сайтар давагдсан байх бөгөөд
эрэгтэйчүүдийн тор нь 243см эмэгтэйчүүдийн тор нь 224см байна. Торны 2 хэсгээр
өндрийг тохируулж байдаг. Торны урт 9,5м өргөн нь 1м байна. Нэг нүдний хэмжээ
нь 10см дээд тал нь 5см өргөнтэй цагаан өнгийн материалаар хийгдсэн байна.
Хязгаарны тууз:5см өргөн 1см урт цагаан өнгийн 2 тууз шугамын харалдаа 2 босоо
татагдана. Антен нь 10мм-ийн диаметртэй 190см өндөртэй уян хугарамхай эдээр
хийгдсэн хязгаарлагч туузны баруун талд бэхлэгдсэн байна. Бөмбөг:Бүслүүрээрээ
65-67см, 260-280гр жинтэй даралт нь 294,3-318,82 км2/см уян зөөлөн арьсаар
гадарласан, дотор хэсгээрээ резинэн эдлэлээр хийгдсэн, нэг өнгийн цайвар буюу
цэнхэр шар, ягаан хосолсон алаг өнгөтэй байна. Волейболын Азийн АШТ Монголд
зохион байгуулагдав Улаанбаатар хотноо 2012 оны 4 дүгээр сарын 09-15-ны
өдрүүдэд Азийн Оюутны Аварга Шалгаруулах эмэгтэй волейболын хоёрдугаар тэмцээн
зохиогдоно. Тус тэмцээнийг Монгол улсад зохион явуулахыг Азийн оюутны спортын
холбооны Ерөнхий Ассамблейн хурлаас шийдвэрлэж Монгол улсын Засгийн газрын 2011
оны 07 сарын 27-ны өдрийн 242 дүгээр тогтоол гарч баталгаажуулсан юм. Тэмцээний
зохион байгуулах хороог Эрүүл мэндийн сайд С. Ламбаа удирдан, ЗБХ-ны орлогч
даргаар ЗГХАгентлаг, БТСГ-ын дарга Ч.Наранбаатар, ЗБХ-ны нарийн бичгийн даргаар
Монголын оюутны спортын холбооны /МОСХ/ ерөнхий нарийн бичгийн дарга
Д.Жаргалсайхан, ЗБХ-ны гишүүдэд БСШУЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.
Далайжаргал, Нийслэлийн ЗДТГазрын дарга Ц.Болдсайхан, СЯ-ны газрын дарга
Д.Батжаргал, ГХЯамны консулын газрын дарга Д.Ганхуяг, БСШУЯ-ны мэргэжлийн
боловсролын газрын дарга М.Баасанжав, ГИХАлбаны дарга Д.Мөрөн, МУИС-ийн ректор
С.Төмөр-очир, МУБИС-ийн ректор Б.Жадамба, МОСХ-ны ерөнхийлөгч, ОУОСХ-ны ерөнхий
санхүүч Д.Баясгалан, МОХ-ны ерөнхий нарийн бичгийн дарга Н.Бямбагэрэл, Монголын
волейболын холбооны ерөнхий нарий бичгийн дарга Ц.Бат-энх, МИАТ- ХК-ийн
маркетинг, борлуулатын хэлтсийн дарга Т. Мэндсайхан, “Боловсрол суваг”
телевизийн ерөнхий захирал А.Амундра, “Залуу Монгол” корпорацийн ерөнхийлөгч
М.Сономпил нарын хүмүүсийг Эрүүл мэндийн сайдын 2011 оны 435 тоот тушаалаар
баталжээ. Тэмцээн олон улсын волейболын холбооны дүрмийн дагуу явагдах ба Азийн
оюутны спортын холбоо, Азийн волейболын холбооноос томилогдсон 5 хүний
бүрэлдэхүүнтэй олон улсын баг ирж удирдан явуулна. Одоогийн байдлаар Тайланд,
Узбекстан, Непал, БНХАУ, Шри Ланка, Киргизстан, Казакстан, Монгол зэрэг 8 улсын
баг тамирчид оролцох мэдүүлгээ ЗБХ-нд албан ёсоор ирүүлсэн ба цаашид Япон,
Тайвань, Гонгконгийн багууд оролцох талаараа ярилцаж байгаа ажээ. Оролцох эцсийн
мэдүүлгийг 2012 оны 03 сарын 09-ны өдрийг хүртэл ЗБХороо хүлээн авна. Тэмцээний
үеэр 10 орчим их дээд сургуулиудаас 70 гаруй сайн дурын оюутнууд ажиллах ба
одоогоор МУБИС, МУИС, Хүмүүнлэгийн ИС-ийн оюутнууд ажиллах сонирхолоо
илэрхийлж, анкетаа өгч бүртгүүлжээ. Монгол улсаас оролцох тамирчдыг 2012 оны 2
сарын 1-5-ны өдрүүдэд МУИС-ийн ЭЗСургуулийн зааланд болох оюутны улсын аварга
шалгаруулах тэмцээний үеэр эцэслэн сонгон шалгаруулна. Сүүлийн жилүүдэд
Монголын оюутны эмэгтэй тамирчдын амжилт тивийн түвшинд хүрч хөгжсөн ба Тайланд
улсын Бангкок хотноо 2009 онд зохиогдсон Азийн оюутны аварга шалгаруулах
волейболын анхдугаар тэмцээнд манай улсын баг тамирчид Тайланд, БНХАУ-ын дараа
орж, хүрэл медаль хүртсэн юм. Мөн ОУХМастер Г.Цэцэгжаргал шилдэг тамирчнаар, П.Буянжаргал
шилдэг хамгаалагчаар тус тус шалгарч өндөр амжилт үзүүлж байжээ. Монголын баг
тамирчид энэхүү тэмцээнээс дахин медаль авах бүрэн боломжтой. Манай орны оюутан
тамирчид анх 1965 онд Унгар улсын Будапешт хотноо Дэлхийн оюутны зуны спортын
Универсиад наадмаас эхлэн оролцож 1973 онд ЗХУ-ын Москва хот, 1977 онд Болгар
улсын Софи, 2009 онд Серби улсын Белград хотноо тус тус оролцож хурд хүч,
авхаалж самбаагаа сорьж байсан.
Дүрэм
Волейболын тоглолт гэдэг нь тоглолтын талбайг хоёр тэнцүү хэсэгт тороор
хуваасан тоглолтын талбайд хоёр баг өрсөлдөн тоглохыг хэлнэ.
Бөмбөг тоглолтын явцад гарын хурууны өндөг, сарвууны тусламжтайгаар цохигдон
дамжигдана.
Тоглолтын гол зорилго нь баг бүр бөмбөгийг зөв хүлээн авч өрсөлдөгч багийн
талбайд унагахыг хичээнэ.
Бөмбөгийг арын бүсийн баруун гар талын тоглогч тоглолтонд оруулж эсрэг талын
талбай руу чиглүүлэн тоглоно. Баг бөмбөгөнд гурван /3/ удаа хүрэх /хаалтаас
гадна/ эрхтэй бөгөөд тоглогч бөмбөгөнд дараалан 2 удаа /хаалтаас гадна/ хүрч
болохгүй.
Бөмбөг талбайд унах, талбайгаас гарах буюу дүрмийн бус авалт хийх хүртэл
тоглолт үргэлжлэн явагдана.
Бөмбөг талбайд унах, талбайгаас гарах буюу дүрмийн бус авалт хийх хүртэл
тоглолт үргэлжлэн явагдана.
Талбайд байрласан тоглогч цагийн зүүний дагуу эргэлт хийж арын бүсийн баруун
талын тоглогч давуулах эрх эдлэнэ.
Алдаа бүрт эсрэг багт оноо нэмэгдэх журмаар 4 ээлжийн тоглолт 25 тоогоор 5 дахь
ээлжийн тоглолт 15 тоогоор теннисчилж тоглох журмаар тоглоно. Оноо 24:24, 14:14
болсон үед хоёр онооны зөрөөгөөр хожил авна.
Тоглолтын талбай ба тоног төхөөрөмж
Тоглолтын талбай нь тэгш өнцөгтэй хоёр ижил талбайгаас бүрдэх бөгөөд чөлөөт
бүстэй байна. Тоглолтын талбай нь 18мх9м тэгш өнцөгт талбай байх бөгөөд
өргөөшөө 3м-ээс доошгүй дор хаяж 2м-ээс дотогш янз бүрийн саад болох зүйл
тавигдахгүй байх ёстой. Заалны өндөр 12.5м-ээс доошгүй байна.
Талбайн шугамууд
Бүх шугамуудын өргөн 5см байна. Шугамууд цайруу өнгөөр тавигдах бөгөөд шалны
бусад шугамуудаас ялгагдахаар байна. Хязгаарын шугамууд хоёр хажуугийн, хоёр
нүүрний шугамуудын хязгаараар волейболын талбай байрлана.
Хажуугийн болон нүүрний шугамууд талбайн хэмжээнд хамаарагдана.
Дунд шугам
Дунд шугам нь 9х9м-ийн хоёр талбайг хоорондуур нь тэнцүү хувааж байрлана. Энэ
шугам нь торны доор харалдаа байрлах бөгөөд нэг талын хажуугийн шугамнаас нөгөө
талын хажуугийн шугам хүртэл байрлана.
Торны өндөр
Тор нь дунд шугам дээгүүр сайтар татагдсан байна. Эрэгтэй торны өндөр нь
2.43см, эмэгтэйнх 2.24см байна.
Торны гол хэсгээр өндөр хэмжигчээр хэмжиж торны өндрийг тохируулна. Хоёр
хажуугийн шугам дээрх торны өндөр 2см-ээс илүүгүй нэг түвшинд татагдсан байна.
Торны хэмжээ
Торны урт 9.5м өргөн нь 1м /+,- 3см/ торны нүдний хэмжээ 10см, дээд талын
эмжээр нь 5см өргөнтэй цагаан өнгийн материалаар хийгдсэн байх ба эмжээрийг
хоёр талын үзүүрээс торыг шонгоос татаж уях зориулалттай 2 уяа бэхлэгдсэн
байна. Торны дээд талын эмжээр дотуур уян кросс гүйлгэх бөгөөд шонгоос торыг
бэхэлж татах зориулалтаар хийгдэнэ. Торны доод талын хэсгээр торыг чангалж
татах маш бөх уяа байна.
Хязгаарын тууз
5м өргөн, 1м урт цагаан өнгийн хоёр тууз хажуугийн шугамын харалдаа босоо
татагдана. Тууз торны хэсэгт хамаарна.
Антенна
Антенна нь 10мм диаметртэй 180см өндөртэй уян нугарамхай эдээр хийгдсэн байна.
антенн нь хязгаарлагч туузны гадна талд бэхлэгдсэн байна. Антенны торноос дээш
хэсэг 80см байх бөгөөд 10см байна. Антен нь торны хэсэгт хамаарагдах бөгөөд
хажуугийн шугамны хязгаарлагчийн үүрэг гүйцэтгэнэ.
Шон
Шонгийн өндөр нь 2м 55см-ээс илүүгүй өөгүй бөөрөнхий хэлбэртэй хийгдсэн байх
бөгөөд торыг дээш доош нь өндөр нам болгох тохируулагчтай байх ёстой.
Шон нь болейболын талбайн хоёр талын хажуугийн шугамнаас 0.5м-1.0м зайтай
бэхлэгдсэн байна.
Татуургаар бэхлэхийг хориглоно. Тоглолтонд саад болох зүйлүүд торны ойролцоо
байх ёсгүй.
Бөмбөг
Бөмбөг нь уян зөөлөн арьсаар гадарлагдсан дотор хэсгээр резин эдлэлээр хийгдсэн
байх ёстой. Нэг өнгийн цайвар буюу цэнхэр, шар, яагаан хосолсон өлөг өнгөтэй
байж болно. Бүслээрээрээ 65-67см, жин нь 260-280гр, даралт нь 294.3-318.82
миллибар /кг кв.см/ байна.
Тоглолтын бүх бөмбөгнүүдийн даралт, өнгө, хэлбэрүүд заавал ижил байх ёстой.
Багийн бүрэлдэхүүн
Баг бүр 12-оос илүүгүй тоглогч ерөнхий дасгалжуулагч, ерөнхий дасгалжуулагчийн
туслах дасгалжуулагч эмч, илээч нарын бүрэлдэхүүнтэй байна.
Зөвхөн тоглолтын тайланд бичигдсэн тоглогчид тухайн тоглолтонд оролцоно.
Багийн ахлагч, багийн ерөнхий дасгалжуулагч нар тоглолтын тайланд гарын үсэн
зурсан нөхцөлд үндсэн зургаан /6/ тоглогчоор тайланд бичигдсэн тоглогчийг сольж
болохгүй.
Тоглогчийн хувцас
Тоглогчийн хувцас нь цамц богино өмд спортын шаахайгаас бүрдэнэ. Шаахай хөнгөн
зөөлөн, өсгийгүй, резин болон ширэн ултай байна.
Тоглолтын цамцан дээр 1-18 хүртэлх дугаар байна. Дугаар ар, өвөр талын дугаар
цээжний гол хэсэгт хадагдана. Дугаарын өнгө тоглолтын цамцны өнгөнөөс эрс тэс
ялгаатай хурц тод өнгөөр хийнэ.
Тооны өндөр өвөр талынх 15см, ар талых 20см-ээс дээшгүй, тооны өргөн 2см-ээс доошгүй
байна.
Багийн ахлагч тоглолтын цамцны энгэр талд цамцнаас ялгарах өнгөөр 8х2см
хэмжээний багийн ахлагчийн тэмдгийг хадна.
Хориглох зүйлүүд
Тоглогчдод гэмтэл учруулж болох зүйлсүүд болон тоглолтонд ашигтай хөлөө үзүүлж
болох хиймэл зүйлүүд тоглолтын үед хэрэглэхийг хориглоно.
Тоглогч өөрөө өөрийгөө хариуцах замаар нүдний шил зүүж тоглохоыг зөвшөөрнө.
Тоглолтын бүтэц
Шодолт хийх
Нэгдүгээр ээлжийн тоглолтын өмнөх бие халаалтын өмнө нэг шүүгч хоёр багийн
ахлагчийг дуудаж шодолт хийлгэнэ. Шодолтоор хожсон ахлагч дараах сонголт хийх
эрхтэй:
А. Давуулалт хийх буюу бөмбөг хүлээн авах эрх авна.
Б. Эсвэл талбайгаа сонгох
Шодолтоор хожигдсон багийн ахлагч хожсон багийн ахлагчийн үлдсэнийг санал
болгох эрхтэй.
